Dom pasywny to stosunkowo nowy temat w polskim budownictwie, jednak z roku na rok może cieszyć się coraz większą popularnością. Wszystko za sprawą stale rosnącej świadomości ekologicznej w naszym kraju. Dom pasywny jest najbardziej „zieloną” ze wszystkich możliwych opcji, jednak czy jego budowa jest tak naprawdę opłacalna?

Co to znaczy, że dom jest pasywny?

Pojęcie domu pasywnego opiera się na zminimalizowaniu zużycia energii i kierowaniu się wyłącznie ekologicznymi rozwiązaniami. Konstrukcja budynku tego typu ma także w pełni opierać się na naturalnych źródłach ciepła (promienie słoneczne, ciepło gruntu), dzięki czemu do jej ocieplania nie potrzeba używać paliw nieodnawialnych. Najczęściej są to domy jednorodzinne.

Dom pasywny, jako nowoczesne budownictwo

Projekty domów pasywnych idealnie wpisują się w wizje nowoczesnego budownictwa. Ich wysoka energooszczędność nie koliduje w zachowaniu zarówno komfortowej bryły, jak i wnętrza budynku. Do uzyskania tego efektu w zasadzie wymaga się użycia najnowszych technologii takich jak np. system odzyskiwania ciepła z wentylacji mechanicznej, czy paneli słonecznych. Praktycznie każdy element domu pasywnego ma wpływać na odzyskiwanie energii lub zmniejszenie jej zużycia.

Zużycie energii w domu pasywnym

Zużycie energii w domu pasywnym jest naprawdę minimalne. W porównaniu ze standardowym budynkami różnica może być nawet ośmiokrotnie niższa! Budownictwo pasywne może osiągać wyniki zużycia energii równe 15 kWh (m²/rok). W przeliczeniu daje to wykorzystanie około 1.5 litra paliwa, czy też oleju opałowego na metr kwadratowy domu przez jeden rok. W porównaniu do budynków o standardowej konstrukcji (120-180 kWh [m²/rok]), a nawet posiadłości energooszczędnych (40 kWh [m²/rok]), dom pasywny wyróżnia się minimalnym zużyciem energii. Ponadto, dzięki wielu ekologicznym rozwiązaniom, budownictwo pasywne zapewnia też np. niższe koszta ciepłej wody.

Dom pasywny – wymagania, które powinien spełniać

Projekt domu pasywnego jest odgórnie regulowany przez kryteria zarządzone Rozporządzeniem Rady Ministra Infrastruktury i Budownictwa. Ich głównym założeniem jest maksymalny limit zużycia energii (czyli wspomniane wcześniej 15 kWh [m²/rok]). Jednak na tym nie koniec. Domy pasywne muszą przede wszystkim cechować się specyficzną, zwartą i termoizolującą konstrukcją. Współczynnik przenikania ciepła nie może przekraczać 0,15 W (m²/K). Utrata ciepła może znacznie wpłynąć na zapotrzebowanie energetyczne budynku, dlatego budownictwo pasywne musi także wyróżniać się wysoką szczelnością na poziomie n50≤0,6 h^-1. Co oznacza ten dziwny dla oka ciąg? Ujmując to najprościej jak się da, w ciągu godziny przez dom nie może przepłynąć więcej powietrza niż 60% jego całkowitej pojemności.

W takim razie, jak zapewnić pasywnej budowli ciągły przepływ świeżego powietrza? Odpowiedzią na to pytanie jest odpowiedni system wentylacji, o którym także można dowiedzieć się, czytając wymagane kryteria. Najważniejszym elementem całej instalacji jest rekuperator, czyli urządzenie umożliwiające odzyskiwanie ciepła z przepuszczanego przez nie powietrza. Wentylacja zapewnia jednocześnie świeży powiew w każdym pokoju oraz niższe zużycie energii na ich ogrzewanie.

Ważną rolę w oszczędzaniu energii w domu pasywny odgrywają naturalne źródła energii i ciepła. Fotowoltaika, pompy ciepła, czy odpowiednie przeszklenie pomieszczeń – wszystkie z powyższych rozwiązań można spotkać w budynkach tego typu. Na przykład, wstawienie szyb w południowej części domu zmaksymalizuje ogrzewanie pokoi z użyciem światła dziennego. Jednak jak wiadomo, co za dużo to niezdrowo. Jeśli przesadzisz z oszkleniem budynku, narazisz się na dodatkowe koszta związane z ogrzewaniem domu w okresie zimowym i schładzaniem go latem. Często spotykanym rozwiązaniem jest także inwestycja w sprzęty RTV i AGD skupiające się na jak najwyższej energooszczędności. To samo tyczy się oświetlenia domu – prawie każdy budynek pasywny wyposażony jest w żarówki oszczędzające energię.

Zobacz także: Projekty domów z garażem dwustanowiskowym czy jednostanowiskowym – jak wybrać?

Czym różni się dom energooszczędny od pasywnego?

Dom pasywny a energooszczędny – czym tak w zasadzie się różnią? Ta zależność jest dość prosta do wytłumaczenia. Dwa rodzaje budownictwa można porównać do figur geometrycznych: prostokąta i kwadratu. Chyba wszyscy znają zasadę, która mówi o tym, że każdy kwadrat jest prostokątem, jednak nie każdy prostokąt jest kwadratem. Analogicznie do tego twierdzenia można stwierdzić, że każdy dom pasywny jest energooszczędny, ale nie każdy budynek energooszczędny może nosić miano budowli pasywnej. O tym, do jakiej kategorii zalicza się dany budynek, decydują wspomniane wcześniej w tym tekście limity zużycia energii. Domy energooszczędne nie mogą przekroczyć 40 kWh (m²/rok), a pasywne tylko 15 kWh (m²/rok). Jak widać, różnica dopuszczanych zakresów jest dość znacząca.

Kolejną istotną różnicą jest sam system grzewczy budynku. Domy energooszczędne zwykle stawiają na odnawialne źródła energii do ogrzewania pomieszczeń. W budownictwie pasywnym po prostu rezygnuje się ze wstawienia jakiejkolwiek instalacji grzewczej. Zamiast niej za ciepło w domu odpowiada odpowiedni układ przeszklonych pomieszczeń i temperatura generowana np. przez sprzęt gospodarstwa domowego.

Budynki energooszczędne mają za zadanie zminimalizować zużycie energii poprzez przemyślaną konstrukcję. Z tego powodu każdy dom tego typu jest pozbawiony niepotrzebnych załamań ścian, czy dachu, a jego cechą przewodnią jest prostota. Budownictwo pasywne przenosi ją jednak do pewnego ekstremum. Widać choćby w podejściu do tzw. mostków termicznych. W domach energooszczędnych ogranicza ich użycie do minimum, za to w domu pasywnym należy kompletnie wyeliminować je z projektu budynku. Z powodu o wiele liczniejszych i trudniejszych do wykonania rozwiązań, koszt budowy domu pasywnego będzie o wiele wyższy. Nie ma się jednak czemu dziwić. Celem budownictwa pasywnego jest jak najwyższe ograniczenie zużycia energii. W dążeniu do tego celu nie można iść na kompromis. Z tego powodu należy zainwestować w budulce najwyższej klasy. Same materiały pozwalające na właściwe wykonanie projektu mogą być zdecydowanie droższe od komponentów używanych w domach energooszczędnych.

Budowa domu pasywnego – jak to zrobić prawidłowo?

Przede wszystkim musisz trzymać się wszystkich wskazanych wcześniej kryteriów Rozporządzenia Rady Ministra Infrastruktury i Budownictwa. Ponadto każdy projekt domu pasywnego musi być zgodny ze Standardem WT 2021, czyli normą określającą maksymalny współczynnik zużycia energii i poziomu izolacji budynków.

Projekt domu pasywnego

Pierwszym krokiem do domu pasywnego jest właściwy projekt. Planowanie należy rozpocząć już od samego wyboru działki budowlanej – nie każdy teren nadaje się do tego typu budownictwa. Z tego względu najlepiej zdecydować się na nieco droższą opcję projektu, czyli indywidualny plan budowy. Gotowe koncepcje, ze względu na niższe koszta, zwykle skupiają się na rozrysowaniu schematu budowy, nie poświęcając aż tak dużej uwagi do samej działki budowlanej.

W przypadku indywidualnego projektu architekt pracujący na bieżąco z klientem jest w stanie wprowadzić adekwatne zmiany do konspektu, uwzględniając wszelkie walory i wady terenu. Sam wybór biura architektonicznego może sprawiać problemy. Przy budowie domu pasywnego zalecamy skorzystać z przedsiębiorstwa odznaczonego certyfikatem Instytutu Budynków Pasywnych w Darmstadt.

Usytuowanie domu pasywnego

Na funkcjonalność budynku pasywnego wpływa wiele czynników, w tym także te zewnętrzne. Otoczenie działki budowlanej może w dużym stopniu utrudnić efektywność zastosowanych w domu energooszczędnych rozwiązań. Wysokie budynki, drzewa lub niewłaściwy kształt terenu może nawet uniemożliwić budowę domu pasywnego. Musisz zadbać, aby po południowej stronie budynku, która w głównej mierze odpowiada za ogrzewanie pomieszczeń, był dobry dostęp do światła słonecznego.

Największym wrogiem tego rozwiązania są wspomniane wcześniej drzewa, a w szczególności iglaki. Sprawa ma się zupełnie inaczej w przypadku północnej strony posiadłości. Zwykle, właściciele domów pasywnych umiejscawiają tam pomieszczenia gospodarcze, czy na przykład garaż. Dzieje się to ze względu na niską potrzebę ogrzewania ich. Iglaki zasadzone po tej stronie budynku skutecznie zmniejszą wychładzanie budynku i ogólną utratę ciepła.

Projektując dom pasywny, należy mieć także na uwadze miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Często zdarza się, że o wyglądzie budynku, jego kształcie i rozmieszczeniu decydują dość restrykcyjne wymogi prawne. W niektórych przypadkach można stworzyć projekt domu pasywnego idącego z nimi w zgodzie, jednak czasem po prostu nie da się ich obejść. Taka sytuacja skutecznie uniemożliwi właściwego skonstruowanie odpowiedniego planu budowy.

Zobacz także: Jak zbudować altanę w ogrodzie?

Bryła domu pasywnego

Bryłę domu pasywnego definiuje jedno słowo – prostota. Budynek musi zostać stworzony na planie prostokąta, a jego zwieńczeniem powinien być jednospadowy dach. Dlaczego akurat te założenia są aż tak ważne? Strop obniżający się w jednym kierunku pozwala na postawienie południowej ściany o większej powierzchni niż jej przeciwległy bliźniak. To samo tyczy się wysokości budynku. Domy pasywne są zwykle parterowe, z ewentualnym adaptowanym poddaszem. Nie znajdziesz w nich balkonów, łamanych dachów, czy nietuzinkowych zakrzywień bryły budynku.

Przy projektowaniu bryły domu pasywnego musisz mieć też na uwadze jego rozmiary. Zbyt obszerne budynki będą o wiele łatwiej tracić ciepło, a w dodatku będą wymagały więcej energii do ogrzania. Idealny rozmiar domu pasywnego zawiera się w przedziale od 90 do 120 m². Dobrym sposobem na zmniejszenie powierzchni jest odłączenie garażu od pierwotnej bryły budynku. Dom połączony z garażem jest bardziej narażony na drastyczne utraty ciepła.

Okna i przeszklenia w domu pasywnym

Jednym z najważniejszych elementów domów pasywnych jest ich przeszklenie. W dobrze wykonanym projekcie budynku okna o dużej powierzchni będą znajdować się przede wszystkim na południowej ścianie. Przeciwległy koniec budynku powinien być jego przeciwieństwem – północna strona domu ma być jak najmniej przeszklona, ewentualnie może być wyposażona w niezbędne świetliki, lub prześwity. Kierując się tymi zasadami, zmaksymalizujesz ogrzewanie budynku z pomocą światła dziennego, jednocześnie redukując jego oziębianie spowodowane nieszczelnościami.

Aby osiągnąć zamierzony efekt, należy stosować przygotowanych z myślą o nich materiałów. Wstawiane okna muszą być wykonane ze specjalnych, potrójnych wielokomorowych szyb oraz wzmocnionych ram. Jednocześnie, musisz pamiętać o odpowiednim stosunku szkła, do jego obramowania. Domy pasywne należy przeszklić oknami, w których rama ma jak najmniejszy udział w ich powierzchnię.

Konstrukcja i materiały

Jednym z niewielu elementów budynków pasywnych, który nie podlega aż tak ścisłym restrykcjom, jest sama konstrukcja domu. Może być to zarówno znana od lat technologia murowana, jak i coraz popularniejszy drewniany szkielet. Przy wykorzystaniu któregokolwiek z nich musisz pamiętać o jakości materiałów. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku musisz się liczyć z kosztami za surowce wysokiej klasy, które w jak największym stopniu ograniczą utratę ciepła. Dodatkowo każde pomieszczenie budynku należy wyizolować podwójną warstwą styropianu frezowanego, czy wełną mineralną lub celulozową. Do wykonania ścian zewnętrznych, najlepiej użyć betonu komórkowego lub keramzytobetonu. Warto także postawić na tzw. ściany trójwarstwowe, które oprócz odpowiedniej izolacji termicznej zapewnią wytłumienie domu oraz wytrzymałość całej konstrukcji.

Budynek pasywny – wentylacja

Kolejnym istotnym elementem konstrukcji domu pasywnego jest jego wentylacja. Kluczowym urządzeniem systemu wentylacyjnego jest wspomniany wcześniej rekuperator. Instalacja tego systemu znacznie wpłynie na uszczelnienie domu oraz skutecznie przefiltruje zanieczyszczenia i opary. Co więcej, powietrze o wysokim stężeniu dwutlenku węgla trafia na zewnątrz, a w jego miejsce trafia świeży podmuch zaczerpnięty z zewnątrz. Dzięki rekuperatorowi mieszkańcy mogą cieszyć się zdrowym mikroklimatem, a cały proces nieznacznie wpływa na temperaturę wewnątrz budynku. Co więcej, dzięki wymiennikom gruntowym, powietrze jest odpowiednio podgrzewane lub schładzane jeszcze przed początkiem wentylacji.

Pasywny system ogrzewania

Nadrzędnym celem pasywnego systemu ogrzewania jest skupienie się na pełnym wykorzystaniu wszelkich dostępnych naturalnych sposobów na regulację temperatury wewnątrz domu. Do tego użyte zostają wszystkie opisane wcześniej rozwiązania – światło słoneczne, odpowiednie ułożenie budynku, czy nawet ciepło gruntu. Najważniejszym elementem całego systemu ogrzewania jest opisywana wyżej wentylacja. Wewnątrz głównego kanału nawiewowego umieszcza się zwykle specjalną nagrzewnicę powietrza, którą zasila pompa ciepła o niskiej mocy. Oczywiście, nie można wykluczyć także innych sposobów na energooszczędne ogrzewanie, jednak do ich efektywnego działania często wymagane jest przyłączenie fotowoltaiki lub innych naturalnych kolektorów energii.

Niestety, ze względu na warunki atmosferyczne panujące w naszym kraju, w domach pasywnych często muszą pojawić się dodatkowe układy grzewcze. Podgrzewana podłoga lub standardowe grzejniki nijak się mają do idei maksymalnego oszczędzania energii, jednak nierzadko są niechcianą koniecznością. Musisz więc pamiętać, że rozwiązania tego typu mogą zostać użyte tylko w ostateczności, mając na uwadze ogólne założenia budownictwa pasywnego.

Zobacz także: Zastosowanie betonu architektonicznego – płyty betonowe na ściany i podłogi

Dom pasywny – cena budowy

Koszt budowy domu pasywnego, uwzględniając wszystkie wymagane kroki na drodze do uzyskania maksymalnej energooszczędności, nie należy do najniższych. Materiały wysokiej jakości, unikalne rozwiązania w systemie grzewczym, czy nawet samo przeszklenie budynku jest zwykle droższe niż w przypadku standardowego budownictwa. Średnio, koszt budowy domu pasywnego (100 m²) wynosi 400 tysięcy złotych. W porównaniu do standardowych budynków o tej samej powierzchni cena takiej inwestycji może być prawie dwukrotnie wyższa. 

W takim razie czy dom pasywny w ogóle się opłaca? Koszta budowy tego rodzaju zwracają się same podczas jego użytkowania. Energia zużyta w standardowym domu w ciągu roku może kosztować cię nawet 7000 złotych. Dom pasywny generuje opłaty nieprzekraczające 2000 złotych. Różnica jest ogromna. W ciągu dziesięciu lat oszczędzisz około 50 tysięcy! A przecież dom buduje się po to, aby mieć miejsce na świecie, do którego można wracać do końca życia. 

Dom pasywny – opinie

Opinie właścicieli domów pasywnych są w dużej mierze pozytywne. Jako największe plusy tego rodzaju budownictwa uznaje się jego niskie koszta utrzymania, trwałość materiałów oraz dobrą konstrukcję. Budynki pasywne bardzo rzadko wymagają gruntownych remontów, co także wpływa na obniżenie przyszłych opłat związanych z jego użytkowaniem. 

Oczywiście, każda róża ma kolce. Domy pasywne uznawane są za jedne z najdroższych inwestycji na prywatnym rynku budowlanym. Sam projekt budynku i angaż architekta może kosztować krocie. Co więcej, jest to dość świeży nurt w budownictwie, dlatego znalezienie adekwatnie wyszkolonej ekipy wykonawczej jest o wiele trudniejsze niż przy standardowym domu. O gustach podobno się nie dyskutuje, jednak w tym przypadku chyba należy poruszyć tę kwestię. Prosta bryła domu może odstraszać wielu klientów, którzy nie idą w parze z minimalizmem nowoczesnego budownictwa. 

Budowa domu pasywnego to duże wyzwanie – zarówno dla portfela właściciela, jak i architekta i ekipy budowlanej. Pomimo tego, warto zastanowić się nad wyborem właśnie tego standardu. Nie dość, że budynki pasywne są o wiele tańsze w utrzymaniu, to dodatkowo są o wiele bardziej przyjazne środowisku.